Je zou het misschien niet meteen verwachten maar Kenia geeft de rest van de wereld momenteel het nakijken als het gaat om technologisch vernieuwende bankdiensten. In geen enkel ander land zijn er zoveel winkels waar de mobiele telefoon als betaalmiddel kan worden gebruikt en nergens gebruikt zo’n groot aandeel van de bevolking z’n telefoon als elektronische portefeuille. Allemaal dankzij het relatief eenvoudige maar revolutionaire M-PESA mobiele geldsysteem.
Toen Kenia’s grootste mobiele telefoonoperator Safaricom bij het begin van het nieuwe millennium opmerkte dat nogal wat van z’n klanten hun belkrediet naar vrienden en familie transfereerden ontstond een nieuw idee. Waarom geen microkredieten beschikbaar maken via mobiele telefoons?
De microkredieten konden goedkoper worden aangeboden, doordat er minder kosten moesten gemaakt worden om het geld te transfereren, én de ontleners konden hun krediet gemakkelijker terugbetalen.
Al snel werd duidelijk dat het systeem behalve voor microkredieten ook interessant kon zijn voor andere financiële transacties.
Zo ontstond M-PESA, een mobiel geldtransfer-systeem dat nu door meer dan 17 miljoen Kenianen wordt gebruikt en waarin 25 procent van het Keniaanse BBP circuleert. M-PESA is zo succesvol dat het ondertussen in vijf andere landen werd geïntroduceerd en door verschillende andere mobiele operatoren werd geïmiteerd.
Een financieel netwerk gedragen door 40.000 agentschappen
Het werkt als volgt. Elke klant van Safaricom kan zich inschrijven voor M-PESA en vervolgens geld versturen naar aangesloten handelaars, andere gebruikers en zelfs naar traditionele banken. Om cash op een mobiele telefoonrekening te zetten kunnen gebruikers terecht bij één van Safaricom’s 40.000 agentschappen, vaak dezelfde winkels waar de Kenianen hun belkrediet kunnen opwaarderen.
Mwangi bij zijn winkel in Ruaka, Nairobi.
Bij diezelfde agenten kunnen de gebruikers ook terecht als ze geld van hun rekening willen halen. Via eenvoudige tekstberichten kan geld tussen verschillende gebruikers overgeboekt worden.
Kenianen kregen zo de kans om overal waar ze zich bevinden snel geld te kunnen versturen en te ontvangen. In een land waar bankkantoren dun gezaaid zijn en waar het transporteren van cash geld veel risico’s inhoudt is dat een enorme vooruitgang, niet in het minst voor de lokale economie in verafgelegen gebieden.
Miljoenen arbeiders die hun dorpen verlieten om in grote steden te gaan werken gebruiken M-PESA ondertussen om geld over te maken naar familie op het platteland.
Ook kleine handelaars zijn blij met het uitgebreide financiële netwerk dat ontstond dankzij M-PESA. Dat bevestigt bijvoorbeeld het verhaal van mr. Mungai, uitbater van twee kleine telefoonwinkels aan de rand van Nairobi.
“M-PESA heeft mijn leven veranderd. Het heeft me geholpen om te sparen. Ik moet niet meer om de haverklap naar de bank want nu kan ik geld op m’n rekening storten of het er afhalen via het M-PESA platform. Vroeger moest ik vijf tot tien keer per week naar de bank. Tegenwoordig kom ik er nog zelden.”
Succesfactoren: Betrouwbaar en goedkoop in vergelijking met de alternatieven
Kenia is geen uniek geval, zoals blijkt uit de introductie van M-PESA in Zuid-Afrika, Tanzania, Afghanistan, India en Roemenië. Toch was het succes tot nu toe nergens zo groot als in Kenia.
Een aantal factoren verklaren dat succesverhaal. Toen M-PESA net van start ging was het vertrouwen van de Kenianen in het traditionele bankensysteem op een nieuw dieptepunt beland, doordat verschillende banken betrokken waren bij etnische conflicten die oplaaiden na de verkiezingen van 2008. Net zoals in andere ontwikkelingslanden was ook in Kenia het versturen van geld via banken of alternatieve systemen een duur en vaak tijdrovend proces. Tenslotte kon de dominante telecom-operator Safaricom ook profiteren van het gebrek aan regelgeving rond financiële activiteiten door niet-bancaire instellingen.
Gestimuleerd door het snelgroeiende vertrouwen in M-PESA bij de Keniaanse bevolking breidde de operator sinds de opstart z’n diensten uit met het aanbieden van leningen en spaarmethodes via het mobiele geldsysteem. Dankzij speciale accounts voor bedrijven kunnen klanten hun facturen via de mobiele telefoon betalen en institutionele accounts laten toe om salarissen of andere ‘bulk’-betalingen uit te voeren.
De leningen die M-PESA verstrekt zijn een belangrijke stimulans voor de economie, in een land waar het verkrijgen van een kleine lening vaak enkel mogelijk was bij weinig scrupuleuze en frauduleuze geldleners. M-PESA’s leningen worden als ‘vriendelijk’ beschouwd, omdat ze onmiddellijk kunnen toegekend worden en er geen onderpand gevraagd wordt.
Positieve transformatie
M-PESA heeft het leven van vele Kenianen in positieve zin getransformeerd, zo getuigt Nancy Njoki, een landbouwster uit een dorpje in de buurt van de Great Rift-vallei. Ze gebruikt M-PESA om te sparen en om telefoonkrediet op te laden maar vooral om geld te sturen naar familie of vrienden die het dringend nodig hebben. Het verschil met vroeger is enorm, zo bevestigt mevr. Njoki.
“Voor M-PESA bestond was het een ware strijd om geld te sturen naar m’n moeder voor de schoolpremie van mijn kinderen. Eén keer gaf ik het geld mee aan een buur die het aan m’n vader gaf in plaats van aan m’n moeder. Die gaf al het geld uit aan drank en mijn kinderen konden wekenlang niet naar school omdat hun premie niet betaald was.”
M-PESA bracht zoveel verbeteringen in het dagelijkse leven van vrouwen als Nancy Njoki dat die het systeem nu voldoende vertrouwen om het bijna op dagelijkse basis te gebruiken. Kenianen die willen betalen of geld versturen weten dat ze op M-PESA kunnen rekenen om dat proces in een handomdraai succesvol af te ronden.
